“Таштугай” (“Таштуғай”) - башкирская народная песня, узун кюй. 

Впервые записана С.Г.Рыбаковым в 1894 году и опубликована в книге  “Музыка и песни уральских мусульман с очерком их быта”. Варианты записаны Х.Ф.Ахметовым, Р.Л.Габитовым, Н.Т.Зариповым, А.С.Ключарёвым, Л.Н.Лебединским, Р.А.Муртазиным, М.М.Сагитовым, И.В.Салтыковым, Г.З.Сулеймановым, Н.Д.Шункаровым.

 Песня лирико драматического характера. История возникновения “Таштугай” имеет 2 варианта, один из которых записан в 1939 году М.А.Бурангуловым в деревне Илячево Хайбуллинского района БАССР, другой — К.М.Дияровым от А.Хусаинова из села Темясово Баймакского района и певца Мухутдина из деревни ВерхнеАбдряшево Абзелиловского района БАССР, опубликован в книге “Сал Уралдың моңдары” (1988; “Мелодии седого Урала”).

В основе сюжета — трагическая судьба красавицы Кунсылу, насильно выданной замуж за нелюбимого в деревню Таштугай (Хайбуллинский район РБ). Тоскуя по родине и возлюбленному Байгубеку, она слагает песню. Приезжая в гости к родителям, Кунсылу тайно встречается с Байгубеком, что приводит их к гибели. 

Своеобразием напева “Таштугай” является достижение верхнего края диапазона (дуодецима) в первой фразе, богатые орнаментальные внутрислоговые распевы.

Среди исполнителей С.А.Абдуллин, Р.С.Ахмадеева, Х.Л.Галимов, Дияров, М.А.Казакбаев, Ф.А.Кильдиярова, Т.Рашитова, М.Г.Салигаскарова, А.С.Шаймуратова. 

Обработки “Таштугай” осуществлены В.И.Виноградовым, Муртазиным, К.Ю.Рахимовым, З.Г.Исмагиловым для голоса и фортепиано; А.Т.Гречаниновым для флейты и фортепиано; М.З.Башировым для хора, голоса и фортепиано; Ключарёвым для хора a cappella; С.Р.Сальмановым для голоса и симфонического оркестра; Салтыковым для солиста, хора и симфонического оркестра. 

Таштуғай ҙа, һинең ҡамышыңды

Еҙ ҡурайҡай итеп тартайым.

Таштуғай ҙа, һинең кәкүгең юҡ,

Үҙ Уралҡайыма ҡайтайым.

 

Таштуғай ҙа буйы, ай, күләүек,

Күләүек тә түгел, һаҙ икән.

Һаҙҙарында һайрар ҡоштары юҡ,

Моңло ҡошҡайҙары ҡаҙ икән!

 

Таштуғай ҙа, һинең йылғаҡайың

Тоноп ҡына аҡҡан һыу икән.

Тоноҡ ҡына һыуҙа шәүлә сағыла,

Байғүбәгем иҫән-һау микән?

 

Таштуғай ҙа, һинең кәкүгең юҡ,

Һағышымды көйләп тартырға.

Урал тупраҡтары кире тарта

Таштуғайҙы ташлап ҡайтырға.

 

Таштуғай ҙа һыуының ҡамышын

Ҡурай ғына итеп тартайым.

Ҡоштар ғына осоп етмәҫ ергә

Биргән икән мине атайым.

 

 

(Икенсе вариант)

 

Таштуғай ҙа, һинең ҡамышыңды

Еҙ ҡурайҡай итеп үк тартайым

Таштуғай ҙа, һинең кәкүгең юҡ

Кире Уралыма ҡайтайым.

 

Таштуғай ҙа, һинең, ай, ҡошҡонаң

Ташҡа баҫып һайрай, тал тапмай.

Янып ҡына барған йәш йөрәгем

Нишләһәм дә, бында ял тапмай.

 

Таштуғай ҙа елле туғай икән,

Сәскәләре ҡойола ел менән.

Алһыу йөҙкәйҙәрем, ай, һарғайҙы

Күңелем тулы ҡайғы, уй менән.

 

Һағынам да, атай, тыуған ерҙе,

Таштуғайҙы күңелем ерһенмәй.

Биргән генә кейәүең теремек түгел,

Күңелкәйем бер ҙә ирһенмәй.

 

Таштуғай ҙа, һинең ҡурайың юҡ,

Һағышымды көйләп тартырға. 

Урал тупраҡтары кире тарта,

Таштуғайҙы ташлап ҡайтырға.