Сәлимәкәй
«Салимакай» (“Сәлимәкәй”), башкирская народная песня, узун‑кюй. Легенда о возникновении песни впервые записана в 20‑е гг. 20 в. М.А.Бурангуловым, песня — С.Габяши в 1934 от А.Каримова, опубликована в сборнике “Башкорт халык йырдары”. Варианты записаны Х.Ф.Ахметовым, А.С.Ключарёвым, Л.Н.Лебединским, Ф.А.Надршиной, Л.К.Сальмановой, Г.З.Сулеймановым. Песня лирического характера. Предположитекльно, автором песни является Буранбай‑сэсэн, посвятивший её своей возлюбленной Салиме.
По одной из легенд, дочь Саит‑тархана Салима была неописуемой красавицей и хорошо пела. В неё влюбляется губернатор и уговаривает деда девушки Каипкул‑тархана организовать убийство зятя Саит‑тархана, не пожелавшего отдать дочь в жёны. Узнав об этом, Салима заболевает. Желая избавить её от недуга, Каипкул‑тархан вызывает к себе известного певца и кураиста Яркея (Буранбай‑сэсэна), его песни исцеляют Салиму. Молодые, полюбив друг друга, вместе сбегают.
По другой версии, Салима была из бедной семьи, жила в одной из деревень, расположенных на берегу р.Сакмара. В девушку влюбляется кураист из этой же деревни и посвящает ей свои мелодии. Польстившись на щедрый выкуп, отец Салимы выдаёт дочь за умственно отсталого сына богача. Девушка решается на побег с возлюбленным, но их настигают, жестоко избивают и, связав, уводят домой. Салима, лишившись разума, бросается со скалы Караташ г.Ирендык и погибает. Для мелодии «Салимакай» характерна широта распевов, достигающих кварты, квинты и септимы от опеваемого звука. Звукоряд — мажорный гексахорд.
Ирәндеккәй тауы бигерәк бейек,
Тора-тора мендем дә башына.
Кемдәр генә ғашиҡ, ай, булманы,
Сәлимәкәй, ҡара ла ҡашыңа.
Ике лә генә аҡҡош, ай, һауала,
Ыласын, шоңҡар ятмаҫ ояла.
Бик күп йөрөп илдә, күпте күрҙем,
Һиндәй һылыу һирәк донъяла.
Сәлимәкәй һыуға барған саҡта,
Елдәр һыйпап һөйә башынан.
Сәлимәкәй төндә йоҡлағанда,
Ай көнләшә ҡыйғас ҡашынан.
Ҡараһана, Сәлимә, күҙемә,
Ышанһана әйткән һүҙемә.
Һөйләгән дә кеше һөйләй бирһен,
Тап төшөрмәм нурлы йөҙөңә.
Сәлимәкәй.
Ирәндекәй тауы бигерәк бейек,
Тора-тора мендем башына.
Кемдәр генә ғашиҡ, ай, булманы,
Сәлимәкәй ҡара ла ҡашыңа.
Ике лә генә аҡҡош, ай, һауала,
Ыласын-шоңҡар ятмаҫ ояла.
Бик күп йөрөп илдә, күпте күрҙем,
Һиндәй һылыу һирәк донъяла.
Сәлимәкәй һыуға барған саҡта,
Елдәр һыйпап һөйә башынан.
Сәлимәкәй төндә йоҡлағанда,
Ай көнләшә ҡыйғас ҡашынан.