Салауат
«Салават» (“Салауат”), башкирская народная песня, кыска‑кюй. Впервые записана Л.Н.Лебединским в 1937 от Б.М.Магадеевой и опубликована в сборнике “Башкорт халык йырдары". Варианты записаны З.Г.Исмагиловым, Г.З.Сулеймановым.
Всем народным песням о Салавате свойственны общие черты: отсутствие сложной музыкальной орнаментации, мелодическая линия напевов устойчива, ритм отличается четкостью. К числу самых ранних песен о Салавате относится по темпу песню кыска-кюй
Напев этой песни маршевый, мажорный, бодрый.
В песни прославляется Салават Юлаев и обличаются царь, бояре и заводчики, башкирские баи и мурзы.
Мелодич. линия характеризуется отсутствием орнаментики, кантиленностью, преобладанием звуков тонич. трезвучия, квартовыми интонациями, ладовой переменностью. Среди исполнителей Г.С.Альмухаметов, В.М.Мустафин. В проф. музыке «Салават» интерпретируется в быстром темпе, приобретая героич. звучание. Мелодия песни использована в операх “Ҡарлуғас” (“Карлугас”) Н.К.Чемберджи, “Емельян Пугачёв” М.В.Коваля, “Салават Юлаев”, балете “Горный орёл”, Симфонии для оркестра башкирских народных инструментов Д.Д.Хасаншина, одноименной симфонической поэме А.С.Ключарёва, “Башкирской сюите” З.Л.Компанейца, музыке Х.Ф.Ахметова к спектаклю по одноименной пьесе Б.Бикбая, Исмагилова — по пьесе М.Карима “Салауат. Өн аралаш ете төш”, Увертюре на две башкирские народные песни.
Салауат. Зап. и нотация 1937г. Л.Н.Лебединским, от Бибикамал Магадиевой, 1915г.р., с. Аскар Абзелиловского р-на. Одна из самых популярных песен о национальном герое башкирского народа Салавате Юлаеве – сподвижнике Емельяна Пугачева. На завершающем этапе Крестьянской войны (1773-1775гг.) особенно ярко и полно раскрылся полководческий талант Салавата Юлаева. Основные события, развернувшиеся осенью 1774 года в Башкирии, связаны с его именем. Салават Юлаев стал фактическим руководителем восстания на огромной территории Башкортостана по тем временам. 24 ноября 1774г.схвачен, после жестоких и унизительных пыток отправлен на вечную каторгу в Рогервик (г.Палдиски Эстонии). Салават Юлаев (1752-1800гг.) – гордость башкирского народа, его национальный герой, поэт – импровизатор. Народ, несмотря на грозные запреты властей, сохранил светлую память о своем батыре и донес до настоящего времени, сочиненные Салаватом Юлаевым стихотворения, а песни о нем передавались из поколения в поколение.
Салауат нисә йәшендә,
Йәшел ҡамсат бүрке башында.
Булғадир булған, ай, Салауат,
Егерме лә ике йәшендә.
Салауат бара йыр йырлап,
Батыр ғәскәрҙәре башында.
Дошмандарҙы ҡырған Салауат
Исемкәйе Урал ташында.
Аҡ сал яурын, ала ҡанат –
Урал тауҡайының бөркөтө.
Бүгәсәү менән, ай, Салауат –
Әрәсәйҙең данлы егете.
Вариант.САЛАУАТ
Салауат нисә йәшендә,
Йәшел ҡамсат бүрке башында.
Булғадир булған, ай, Салауат
Егерме лә ике йәшендә.
Яланда йөрөгән йылҡының
Алалары бар ҙа буҙы юҡ.
Яуҙарҙы ҡырған Салауат,
Атҡынайы ҡайтты, үҙе юҡ.
Йүрүҙән һыуы туғайы,
Сырлап ҡына осор турғайы.
Салауат менән Юлайҙың
Сыңғырайҙыр тимер бығауы.
Салауат йөрөгән кир аттың
Ялғынаһын кемдәр тараған.
Салауаттың һиҙгер күҙҙәре
Алыҫтарға текләп ҡараған.
2 вар.(Икенсе вариант)
Салауат нисә йәшендә,
Йәшел ҡамсат бүрке башында.
Булғадир булған ай Салауат
Егерме лә ике йәшендә.
Салауат бара йыр йырлап,
Батыр ғәскәрҙәре башында.
Дошмандарҙы ҡырған Салауат,
Исемкәйе Урал ташында.
Яндарым тарттым, уҡ аттым,
Беләккәйем ергә таянып,
Иҫ китерлек эштәр эшләнек,
Салауат тигән иргә таянып.
Алыҫтан ҡарап күренгән —
Ағиҙелкәйҙәрҙең тирәге.
Салауат тигән ир-арыҫлан —
Бүгәсәү ғәскәренең терәге.
Аҡ-сал яурын, ала ҡанат —
Урал тауҡайының бөркөтө.
Бүгәсәү менән ай Салауат —
Әрәсәйҙең данлы егете.
3 вар.(Өсөнсө вариант)
Салауат нисә йәшендә,
Ҡамсат та бүрке башында.
Булғадир булған Салауат
Егерме лә ике йәшендә.
Югереп мендем тауҙарга,
Аҡ кейектәрҙе ауларға.
Салауат тигән батыр ир
Ҡаршы торҙо килгән яуҙарга.
Һауала осҡан ағуна,
Ҡанаттары талғас, ҡағына.
Салауат китте, баш эймәң —
Батыр ирҙәр тыуыр тағы ла.
4 вар.(Дүртенсе вариант)
Салауат нисә йәшендә,
Йәшел ҡамсат бүрке башында.
Булғадир булған, ай, Салауат
Егерме лә ике йәшендә.
Салауат менгән кир аттың
Күкрәк-түшкәйҙәре киң икән.
Яуҙарға әйҙәп сапҡан осҡор —
Салауат та тигән ир икән.
Салауат килә атлығып,
Ат уйнатып, үҙән буйлатып,
Бүгәсәү менән, ай, Салауат
Дошман яуын ҡырҙы шаулатып.
Салауат батыр ҡоралы
Еҙ башаҡлы ғына уҡ икән.
Батырҙарҙы яуҙа күп күрҙек,
Салауаттай батыр юҡ икән.
5 вар.(Бишенсе вариант)
Салауат барған ғәскәр башында,
Ат уйнатып, Урал буйлатып.
Ҡылысҡайы үткер, уғы мәргән,
Дошман яуын ҡырған шаулатып.
Салауат менгән ҡара кир аттың
Күкрәк-түшкәйҙәре киң икән.
Халыҡ ирке өсөн ҡорбан булған
Салауат та тигән ир икән.
Аҡ-сал ғына яурын, ала ҡанат —
Урал ғына тауҙың бөркөтө.
Бүгәсәү та менән, ай, Салауат —
Үҙ иленең тоғро егете.
Салауат батыр алмас ҡылысын
Йөрөтөр булған һәр саҡ билендә.
Салауат батыр һәләк булһа ла,
Даны йәшәй тыуған илендә.